Sztuka jest ważnym źródłem estetycznego rozwoju oraz intelektualną przyjemnością. Kontakt ze sztuką w sposób holistyczny wpływa na nasze ciało, duszę i umysł. Rozwija wrażliwość, wyobraźnię, kreatywność, empatię i odwagę. Poszerza wiedzę o artystach, ich dziełach, historii, przekazie i wartościach kulturowych. Przekazuje społeczeństwu symbole i pamięć o wybitnych ludziach.

Inspiracją do artykułu jest planowana kolejna edycja wspólnego malowania na rzecz dzieci organizowana przez przedstawianą na blogu, wyjątkową Fundację „Obraz w Pigułce”, stworzoną przez artystę malarza dr hab. Marcina Kowalika.
„Być jak Wyspiański” to tytuł najbliższego projektu, rozpoczynającego się 11 września. Wspólne malowanie odbywa się w Krakowie w Klubie OWP przy ul. Dolnych Młynów 10.

Stanisław Wyspiański to żyjący na przełomie XIX i XX wieku doskonały i wszechstronny artysta malarz, poeta, dramaturg, twórca witraży i polichromii ściennych, rysownik, grafik dekorator, architekt, scenograf, człowiek teatru, projektant wnętrz i mebli. Jeden z najwspanialszych artystów epoki polskiego modernizmu oraz jedna z największych indywidualności okresu Młodej Polski. Żył zaledwie 38 lat, lecz pozostawił po sobie wyjątkową spuściznę artystyczną. Poznaj bliżej sylwetkę tego genialnego artysty.

Biografia wyrażona sztuką

Stanisław Wyspiański urodził się 15 stycznia 1869 roku w Krakowie, mieście sztuki. Był synem rzeźbiarza i fotografika. Studiował filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz malarstwo w Szkole Sztuk Pięknych, gdzie jednym z jego nauczycieli był sam mistrz Jan Matejko. Wraz z nim Wyspiański pracował przy renowacji krakowskiego kościoła Mariackiego. W czasach szkolnych nawiązał, pielęgnowane przez całe życie przyjaźnie z artystami: Józefem Mehofferem (malarz), Henrykiem Opieńskim (kompozytor), Stanisławem Estreicherem (naukowiec i profesor UJ), Lucjanem Rydlem (poeta i dramatopisarz), Adamem Chmielem (historyk kultur, znawca i miłośnik Krakowa) oraz Kazimierzem Tetmajerem (poeta).

Wyspiański kochał podróże, podczas których podjął wyzwanie pracy nad witrażami krakowskiego kościoła franciszkanów. W roku 1898 wystawił jako dramaturg sztukę pt. „Warszawianka”. W 1906 roku został profesorem na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Był jednym ze współzałożycieli Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. Wyspiański wniósł ogromny wkład w tematykę patriotyczną, społeczną, biblijną i mitologiczną kraju.

Wszechstronny artysta

Stanisław Wyspiański był jednym z najbardziej wszechstronnych artystów swojego pokolenia. Tworzył w dobie Młodej Polski. Był malarzem, poetą, dramaturgiem, wizażystą, architektem, ilustratorem książek. Zajmował się także reżyserią, scenografią, tworzeniem witraży i elewacji, architekturą budowlaną i wnętrz oraz projektowaniem mebli. Różne dziedziny sztuki, realizował perfekcyjnie, z wielką odwagą i rozmachem. Tworzył dzieła we własnym stylu, ze swoistą głębią i klimatem.

Charakterystyczną cechą wyobraźni Wyspiańskiego było traktowanie zarówno oglądanych, jak i opracowywanych dzieł plastycznych jako zatrzymanego fragmentu wydarzenia, którego są utrwalonym śladem. Patrząc na rzeźbę, obraz czy pomnik architektury, dopowiadał własną historię, którą starał się z nich wyczytać. Dramatyzował, uruchamiał to, co w plastyce z zasady jest statyczne.

Dramaturg, poeta

Stanisław Wyspiański uznawany jest za „czwartego wieszcza” obok trzech największych polskich pisarzy romantyzmu – Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego. To poeta, który widział świat poprzez swoją duszę. Styl jego poezji jest obrazem drgającym muzyką, która płynie różnymi barwami. Jego wiersze są wierszami marzyciela, nastrojowca, czasem wizjonera i proroka.

Jako dramaturg Stanisław Wyspiański był niezastąpionym filarem dwudziestowiecznego teatru, zuchwale polemizującym z romantyczną historiozofią.

Najważniejsze dramaty:

• „Wesele” – najbardziej znany polski dramat dwudziestego wieku, choć został napisany na początku stulecia. Akcja rozgrywa się w podkrakowskiej wsi Bronowice. Głównym tematem jest niemożność porozumienia inteligencji i chłopów w sprawie narodowowyzwoleńczej. Z symboliki dramatu wywodzą się pojęcia, które na stałe weszły do języka opisujące zbiorowe zachowania polaków: „złoty róg”, „chocholi taniec”, metafora zaprzepaszczonych nadziei. Dzieło było wielokrotnie wystawiane przez wybitnych polskich reżyserów, takich jak Andrzej Wajda czy Jan Klata. „Wesele” zostało wybrane jako lektura Narodowego Czytania 2017
• „Warszawianka” – podejmujący ważny w twórczości artysty motyw powstania listopadowego. Tytułem dramatu nawiązał do pieśni Kazimierza Delavigne „Warszawianka”
• „Noc listopadowa” – kolejny utwór poruszający tematykę powstania listopadowego. To dramat, który nie ma charakteru pesymistycznego. Słowa Kory „Umrzeć musi, co ma żyć” uświadamiają, że wszystko, co umrze, odrodzi się. Ofiara powstańców stanowi pewną konieczność dziejową po to, aby nowe pokolenia mogły walczyć
• „Wyzwolenie” – dramat rozliczający się z mitami romantyzmu. Akcja utworu od początku do końca rozgrywa się na scenie teatru krakowskiego przedstawiając tym samym teatr w teatrze
• „Klątwa” – antyczna tragedia przeniesiona w realia galicyjskiej wsi, osnuta wokół konfliktu lokalnej społeczności z księdzem
• „Bolesław Śmiały”– dzieło przedstawiające polityczny i mocno personalny konflikt między przedstawicielami różnej władzy
• „Powrót Odysa” – utwór prezentujący powrót Odyseusza po wieloletniej tułaczce w następstwie wojny trojańskiej do domu na wyspę Itakę
• „Akropolis” – to ideowa kontynuacja dramatów „Wesele” i „Wyzwolenie”. Dzięki symbolicznym scenom odgrywane przez posągi z katedry wawelskiej dramat łączy polską tradycję z mitologią grecką, Wisłę z trojańskim Skamandrem, Chrystusa z Apollinem.

Człowiek teatru

Teatr był dla Wyspiańskiego rodzajem sztuki, która daje artyście indywidualne wyzwanie i szerokie możliwości tworzenia poprzez łączenie w jedno muzyki, malarstwa, architektury i rzeźby. Pozwala oddziaływać słowem, gestem, dźwiękiem, światłem, bryłą, przestrzenią, kolorem, dotykiem. Teatr stwarza możliwość synestezji sztuk, powstania dzieła totalnego.

Wyspiański świetnie połączył swoje zdolności literackie i malarskie, tworząc zupełnie nowy wizerunek teatru. Koncepcja Wyspiańskiego nazywana jest „teatrem ogromnym” ze względu na rzeczywisty rozmiar i nawiązanie do antycznych amfiteatrów, ale przede wszystkim z uwagi na „ogrom” treści i tematyki sztuk. Artysta chciał usunąć wszelkie ograniczenia czasowe i tematyczne. Marzeniem artysty było stworzenie teatru, który obejmowałby jednocześnie kilka przestrzeni, w którym perspektywy mieszałyby się i przenikały nawzajem. Nad wszystkimi elementami przedstawienia teatralnego artysta zawsze czuwał osobiście. Wystawiał nie tylko swoje dramaty. Był np.: reżyserem „Dziadów” Adama Mickiewicza.

Malarz

Najważniejszą cechą malarstwa Wyspiańskiego była niezwykła prostota, zwięzła zwarta forma, zdolność do syntezy. Twórczość artysty była nierozłącznie związana z jego twórczością poetycką. Utwory literackie często inspirowały jego obrazy i odwrotnie. Głębokie i wzajemne przenikanie się poezji i malarstwa było niezwykłe i niecodzienne. Artysta malował piękne pejzaże, portrety, naturę w tym uwielbiane przez niego polne kwiaty z wiejskich ogrodów, miejskie plenery, oddając nastrój miejsc w sposób perfekcyjny.

Najważniejsze obrazy:

• „Autportret”, 1902
• „Portret artysty z żoną”, 1904
• „Planty o świcie”, 1894
• „Macierzyństwo”, 1905
• „Widok na Kopiec Kościuszki”, 1904
• „Dziewczynka z wazonem i kwiatami”, 1902
• „Kwiaty mlecza”, 1896
• „Stylizowane pawie pióro”, 1895

Witraże i polichromie

Wśród najwybitniejszych prac artysty wymienić należy witraże znajdujące się w Kościele oo. Franciszkanów: cykl personifikacji czterech żywiołów – powietrza, wody, ognia i ziemi, znakomity witraż „Bóg Ojciec – Stań się”, witraże figuralne przedstawiające Świętego Franciszka, patrona kościoła i założyciela zakonu, oraz Świętą Salomeę, pierwszą polską klaryskę („Błogosławiona Salomea”), a także polichromię w prezbiterium tej świątyni.

Jedną z pierwszych ważniejszych prac malarskich Stanisława Wyspiańskiego, jeszcze jako studenta krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, było wykonanie polichromii Kościoła Mariackiego według projektu Jana Matejki. W 1889 roku Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer jako asystenci Jana Matejki wzięli udział w wykonaniu polichromii w restaurowanym kościele Najświętszej Marii Panny. Kolejną wspólną pracą Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera, było zaprojektowanie okna witrażowego do Kościoła Mariackiego w Krakowie, składającego się z 36 kwater, w których znalazły się sceny biblijne.

Wawel Akropolis

Stanisław Wyspiański stworzył także makietę przedstawiającą alternatywną wersję rozbudowy Zamku Królewskiego na Wawelu. Projekt o nazwie Wawel Akropolis zakładał stworzenie na wzgórzu wawelskim m.in. siedziby Sejmu, Senatu, Muzeum Narodowego i dużego stadionu widowiskowo-sportowego. Całość wzorowana była na antycznych wzorcach państw-miast. Makieta znajduje się obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie.

Projektant mebli

Wyspiański zajmował się również projektowaniem mebli. Jego podejście do projektowania było bardziej scenograficzne i dekoracyjne niż funkcjonalne. Artysta zaprojektował m.in. meble do domu Zofii i Tadeusza Żeleńskich, sprzęty do jadalni dla Jadwigi i Lucjana Rydlów. Wyspiański urządził także własną pracownię w mieszkaniu w Krakowie przy ulicy Krowoderskiej, do którego wprowadził się wraz z rodziną w 1901 r. Spośród projektów publicznych najbardziej znane są: Świetlica Bolesławowska wykonana jako część scenografii do dramatu Bolesław Śmiały oraz gmach Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie. Zaprojektował tam m.in. słynną klatkę schodową z balustradą w kształcie liści kasztanowca, piękny witraż Apollo oraz minimalistyczne i rzekomo niewygodne meble.

„Kiedy krzesła są wygodne, wówczas na posiedzeniach śpią” Stanisław Wyspiański

„Niech nikt nad grobem mi nie płacze” – Sokół – adaptacja wiersza artysty

Praprawnukiem Wyspiańskiego jest polski raper Sokół – założyciel WWO, jednej z najbardziej znanych formacji hip-hopowej. Raper często odwoływał się do twórczości swojego przodka. Piękną i najbardziej znaną adaptacją wiersza Wyspiańskiego jest utwór „Niech nikt nad grobem mi nie płacze” z albumu „Poeci”.

Na zawsze w naszych sercach

Stanisław Wyspiański zmarł 28 listopada 1907 roku w Krakowie, na nieuleczalną wówczas kiłę. Żył zaledwie 38 lat. Został pochowany w krypcie zasłużonych w kościele na Skałce. W Kamienicy Szołayskich przy ul. Szczepańskiej 11, znajduje się Muzeum Stanisława Wyspiańskiego, oddział Muzeum Narodowego w Krakowie. Artysta pozostawił po sobie wyjątkową i ogromną spuściznę artystyczną. Do dziś jego dzieła są inspiracją i źródłem pomysłów dla współczesnych wielkich twórców. Wybitny artysta wraz z jego dorobkiem artystycznym na zawsze pozostanie w naszych sercach i nigdy nie odejdzie w zapomnienie.

„Gdy przyjdzie mi ten świat porzucić” – Stanisław Wyspiański 7.07.1903 Rymanów

Gdy przyjdzie mi ten świat porzucić,
na jakąż nutę będę nucić
melodię zgonu mą wyprawną?
Rzuciłem przecież go już dawno.

Już dawno się przestałem smucić
o rzeczy miłe mnie stracone.
Miałyżby smutki jeszcze wrócić,
kraść, co już dawno ukradzione.

Przecież już dawno się wyzbyłem
marzeń o utraconym raju.
Żyję, by zwało się, że żyłem …
nad jakąś rzeką, w jakimś kraju…

Nad jakąś rzeką, w jakimś mieście,
gdzie-ślubowałem ślub niewieście,
gdzie dom stworzyłem jej i sobie
z myślą o jednym wspólnym grobie.

A na tym grobie, wspólnym domie,
niechże mi wichr gałązki łomie,
gałązki zeschłe, zwiędłe, kruche
w jesienną deszczną zawieruchę.

Tak samo będę słuchał w grobie,
jak deszcz po świecie pluszcze sobie,
jak słucham deszczu za tą ścianą
i wiem, że znów się zbudzę rano.

Niechże mi rano słońce świeci,
niech świeci jasno, mocno grzeje.
Nad grób niech moje przyjdą dzieci
i niech się jedno z nich zaśmieje.

Bibliografia:

• „300 postaci które zmieniły historię Polski i świata”. Videograf II, Chorzów 2008
• „O Wyspiańskim i dramacie”, O. Ortwin, opr. J. Czachowska, Warszawa 1969
• „Poeta-malarz, T. Makowiecki. Studium o Stanisławie Wyspiańskim”, Warszawa 1969
• „Historia pewnych mebli”, w: Reflektorem w mrok. Żeleński – wybór publicystyki, Warszawa 1985
• „Stanisław Wyspiański jako poeta” – Szkic krytyczny – Stanisław Brzozowski, 1903
• „Wyspiański. Dopóki starczy życia”, Monika Śliwińska, 2017